Dzieje Gaszyna

 

 

Gaszyn – wieś leżąca w odległości 3 km na południe od Wielunia. Ulokowana jest w dolinie, biegnie tędy dopływ rzeki Pyszny. Dawniej był to teren podmokły, moczarowaty, bogaty w złoża gliny, marglu, a w południowo-zachodniej części występowała ruda żelaza. We wczesnym średniowieczu porastała te tereny gęsta puszcza, od XIII wieku stopniowo zmieniając się w las z polaną aż do całkowitego wylesienia w czasach współczesnych.

Pierwsze wzmianki o Gaszynie pochodzą z 1323 roku. Założenie wsi mogło mieć miejsce najprawdopodobniej w drugiej połowie XIII wieku. Z jej początkami ma również związek nazwa miejscowości. W źródłach spotykane są różne jej formy: Gazyn, Guszyno, Gasin, Gaschino, Gassch/in/. Doszukując się pochodzenia i znaczenia etymologicznego wyrazu Gaszyn, można przyjąć, że powstała ona od założyciela lub dzierżawcy wsi - rycerza o imieniu Gasz lub Gaweł.

W połowie XV wieku istniał tu już trzyłanowy (50 ha) folwark szlachecki należący do Gaszyńskich, utworzony z ziem kmiecych. W połowie XVI wieku we wsi było aż pięć działów i dwa młyny. Największym posiadaczem był Albert Gaszyński (12 łanów), następnie jego brat Jakub (5 łanów).

W 1622 roku Adam Gaszyński za 12 tysięcy złotych polskich sprzedaje swój dział w Gaszynie konwentowi klasztoru S.S.Bernardynek, a w 1627 roku Piotr Gaszyński za 500 złotych czyni to samo ze swoją częścią. Ostatnim dziedzicem Gaszyna z rodu Gaszyńskich był Jakub (1585–1672).

W latach 1719-1778 cała wieś należała do zakonu. Konwent przystąpił do pełnej rekonstrukcji folwarku gaszyńskiego poprzez ciągłe inwestycje, sprowadzanie osadników oraz zwiększanie odrabianej przez ludność wiejską pańszczyzny i udzielanie chłopom pomocy w postaci inwentarza żywego, ziarna siewnego.  Gaszyn nawiedzały co pewien czas klęski żywiołowe: pożary (1725r., 1731r., 1746r.), zaraza na bydło (1726r., lata trzydzieste, lata czterdzieste, 1758r.), gradobicie (1734r.), susze (1758r., 1761r.). Niekorzystne dla wsi było również częste stacjonowanie wojsk (1761r., 1772r.). Wydarzeniom tym towarzyszył głód, epidemie chorób zakaźnych i zbiegostwo chłopów na Śląsk. W 1778r. część Gaszyna odkupiona przez konwent od Olszowskich, przeszła w posiadanie magnata czarnożylskiego Adama Brzostowskiego.

Po drugim rozbiorze Gaszyn znalazł się w granicach państwa pruskiego, w prowincji Prusy Południowe. Wiek XIX powitał Gaszyn najpierw w Księstwie Warszawskim a następnie w Królestwie Polskim.

W czasie powstania styczniowego teren wieluńskiego znalazł się w obszarze ożywionych działań zbrojnych oddziałów partyzanckich.

Dziewiętnastowieczny obraz Gaszyna to: chłopskie chaty, dwa dworki, kościół, dwie karczmy i kilka drewnianych wiatraków służących do przemiału zboża. Na przełomie XIX i XX wieku Gaszyn należał do Wilhelma Winklera, pastora ewangelickiego.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna. Jej pierwszym naczelnikiem był Stanisław Łuczak, następnym Roch Choczaj a ostatnim przed wybuchem drugiej wojny światowej Antoni Pietrzak. Przy OSP działała orkiestra strażacka założona przez nauczyciela Nowaka.

W 1919r. przeprowadzono parcelację ziemi folwarcznej.

1 września 1939 roku o godzinie 4:40 na otuloną snem Wieluńszczyznę runął niemiecki Wermacht. Jedna z pierwszych bomb II wojny światowej trafiła w budynki gospodarcze Jana Syguły w Gaszynie. 2 września Gaszyn został zajęty przez Niemców. Mieszkańców objęła akcja wysiedleńcza, która doprowadziła w lipcu 1940 roku do wypędzenia z gospodarstw i wywiezienia ich do Rzeszy lub na Lubelszczyznę. 14 maja 1942 roku do obozu koncentracyjnego w Dachau zostali deportowani dwaj nauczyciele z Gaszyna: Stefan Choczaj i Jan Jarczak, którzy po krótkim czasie, z powodu stosowanych wobec nich licznych represji fizycznych i psychicznych zmarli.

Wyzwolenie nastąpił 19 stycznia 1945 roku. W regionie wsi doszło do poważnych starć bojowych. Zamordowanym w czasie wojny 20 osobom w 1989 roku mieszkańcy wsi ufundowali pamiątkową płytę znajdującą się na placu przykościelnym obok grobu żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 roku.